شهرستان  گرمسار

پیشینه تاریخی

شهر گرمسار در منطقه ای واقع شده است که در طول تاریخ سرزمین ایران شاهد فراز و نشیب های بسیاری بوده است ، در دوران باستان و در کتیبه های آشوری از این محل به نام خوارا یاد شده است و در اوستا به نام خوار خوانده شده است و مناطق کلی اطراف آن را ورن نامیده اند که به معنای خورشید و ماه است ، در دوره تسلط سلوکیان در این ناحیه شهری بنا شده بود که خاراکس نامیده می شد و نواحی اطراف آن را خاربیس می نامیدند، در دوران اشکانیان این محل از ایلات تابع حکومت بوده است و خوارن نام داشته است.

ویژگی های جغرافیایی

گرمسار یکی از هشت شهرستان استان سمنان است و غربی ترین شهرستان این استان محسوب می گردد. مساحت این شهرستان 5182 کیلومتر مربع می باشد و فاصله آن تا مرکز استان 110 کیلومتر و فاصله تا تهران 95 کیلومتر می باشد. شهرستان گرمسار از شمال به شهرستان فیروزکوه و شهرستان دماوند، از سوی شرق به شهرستان آرادان، از غرب به شهرستان ورامین و تهران، از جنوب استان قم به شهرستان کاشان محدود است.

صنایع دستی و سوغات

از جمله  صنایع فعال در این شهرستان می توان  به گلیم بافی، جاجیم بافی،خورجین بافی و سفال گری ، منبت کاری ، معرق کاری، جواهرسازی، قلم زنی روی مس،تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی و سنگ نمک، ساخت سازهای سنتی، مرواربافی، تذهیب نام برد. از سوغات این شهرستان می توان به محصولات لبنی و همچنین میوه جات از قبیل خربزه های زرد شیرین و سبز(سوسکی)  صاداراتی بخش ایوانکی و کویر اشاره کرد . انار تازه و رب انار ایوانکی ، انجیر زرد و شیرین منطقه بنه کوه از دیگر محصولات این شهرستان می باشد

موزه اقوام

موزه اقوام (ساختمان باقری )در سال 1310 هجری شمسی اوایل دوره پهلوی توسط مرحوم میرزا علی آقای باقری از خیرین شهرستان گرمسار احداث گردیده است . شالوده بنا از  خشت خام با ملات گچ و خاک است و سقف آن با تیر های چوبی پوشش خورده است، تزیینات داخلی بنا آجر ختائی با پوشش ضربی آجری است و تزئینات زیبایی در سردر ضلع جنوبی بنا به چشم می خورد که زیبایی بنا را دوچندان نموده است و ساختمان مذکور به عنوان موزه اقوام (مردم شناسی) بهره برداری می شود.

کاروانسرای شاه عباسی ایوانکی

 این کاروانسرا در 20 کیلومتری شهرستان گرمسار و در یک کیلومتری  شهر ایوانکی در مسیر تهران به گرمسار واقع شده است که  یکی از کاروانسراهای زیبا دوره صفوی در استان  محسوب می شود، پلان این کاروانسرا  4 ایوانی است،که بصورت شمالی  جنوبی بنا شده که ورودی آن از ضلع جنوبی است و  دارای سردر بسیار زیبا است، مصالح بکار رفته در بنا خشت و گل،آجر و سنگ است.

کاروانسرای شاه عباسی(قصر بهرام)

در جنوب گرمسار و در دامنه های شمالی سیاه کوه کاروانسرای سنگی بسیار زیبایی با پلان مستطیل شکل ساخته شده است که از مهمترین بناهای سیاهکوه است، مصالح عمده جهت ساخت این کاروانسرا سنگ است و  در بخشهایی نیز از آجر استفاده شده است، نمای بیرونی این بنا چهار گوش و دارای دو دروازه شمالی و جنوبی است.

اطراف این قصر شش برج بنا شده است. سفال هایی که از اطراف این بنا به دست آمده به احتمال قوی از دورة تیموری و نشانة آن است که این بنا پیش از صفویه برپا بود . این بنا که در دوره صفویه تعمیر اساسی شد ، به بنای شاه ‌عباسی معروف شده است.

کاروانسرای عین الرشید

کاروانسرای عین الرشید در 2 کیلومتری جنوب غربی کاروانسرای  قصر بهرام واقع شده است و در قسمت میانی فاصله دریاچه نمک و کویر بزرگ قرار گرفته است . یک چشمه بزرگ بین کاروانسرا و پست نگهبانی شکارگاه واقع شده است که آب آن از طریق جویی که هنوز هم آثار آن باقی است به کاروانسرا انتقال داده شده است.

کوشک سنگی

در یک کیلومتری جنوب شرقی کاروانسرای  شاه عباسی ، یک بنای دیگر به چشم می خورد که با سنگهای زیبا به رنگ قرمز و سیاه ساخته شده است.آب آشامیدنی این بنا از چشمه های واقع در دامنة سیاه کوه، توسط یک کانال تأمین می شده است.

در نیمه جنوب غربی ساختمان  یک تالار بزرگ و در شمال آن تالار دو ایوان وجود دارد.

حوض قیلوقه

در پارک ملی کویر و به فاصله20 کیلومتری کاروانسرای شاه عباسی سیاهکوه آب انبار زیبایی در دل کویر خودنمایی می کند و این بنای سنگی و منحصر بفرد در دوره صفویه احداث گردیده است.

بازارچه صنایع دستی

این مجموعه بسیار زیبا در ضلع شرقی میدان معلم شهرگرمسار واقع گردیده است، بنا در دوره پهلوی اول تحت عنوان انبار کارخانه پنبه پاک کنی احداث گردید ، این ساختمان در قالب بازارچه صنایع دستی شهرستان گرمسار مورد بهره برداری قرار گرفت.

موزه علم و صنعت

این مجموعه بسیار زیبا در ضلع شرقی میدان معلم شهر گرمسار واقع گردیده است، بنا در دوره پهلوی اول تحت عنوان کارخانه پنبه پاک کنی احداث گردید ، این بنا  در 2 طبقه و با پلان مستطیل شکل ساخته شده است.  این مجموعه زیبا و منحصر به فرد با عنوان موزه علم و صنعت بهره برداری گردید.

جاده سنگ فرش(شاه عباسی)

در جنوب گرمسار و دامنه های شمالی ارتفاعات سیاه کوه و شمال شرقی دریاچه نمک که مسیر باستانی اصفهان، کاشان، خوار، خراسان  می باشد جاده دست ساز و معروف سنگ فرش که در زمان صفویان جهت سهولت تردد کاروانیان در بستر کویر احداث گردیده است به چشم می خورد.

سطح جاده دارای 5-4 متر عرض می باشد که بخش میانی آن برجسته و طرفین جاده شیب دار بوده و اثر فشار و سائیدگی چرخها و تردد کاروانیان بر روی سطوح آن دیده می شود. این جاده با قطعه سنگهای قهوه ای مایل به سیاه استخراج شده از سیاه کوه به همراه ملات آهک (ساروج) مفروش گردیده است.

پل سفیـد و پل گلو  مسیر جاده شاه عباسی

دوپل مهم در مسیر جاده سنگ فرش وجود دارد :پل سفید و پل گلو ؛ تا دو دهه پیش جریان آبهای سیلابی بهاری در مسیر خود از میان پایه های این پل ها عبور میکرده و گل و لای همراه خود را در بین این پایه ها می انباشته اند کما اینکه آثار باقی مانده از کاربندی های آجری که در داخل نمای پوشش یکی از طاق چشمه ها وجود دارد تا پاکار قوس پوشیده از این گل و لای آب آورده است. از پل گلو نیز تنها بخشهایی از پایه های آن باقی مانده است

آبراه سنگی-سفالی مجموعه کاروانسرای شاه عباسی

آب به وسیله دو مجرای روی هم ، که مجرای زیرین از لوله‌های سفالین و دیگری مانند نهری سنگی از تخته سنگ‌های سفید یکپارچه ساخته شده بود ، به مجموعه کاروانسرا  منتقل می‌شد . این آب مصرفی از چشمه شاه دامنه سیاه کوه به استخرهای بزرگ مقابل بنا منتقل می‌شد . ساختمان این نهر آب ، برای بینندگان بسیار جالب و شگفت‌انگیز است.

موزه یخچال روستای قاطول

یخچال قاطول در روستای تاریخی و هدف گردشگری قاطول در دوره قاجار ساخته شده است که تا اوایل دوره پهلوی نیز مورد استفاده اهالی قرار داشته است که در سال 1398 پس از مرمت درقالب موزه روستایی مورد بهره برداری قرار گرفت.

کوره آجرپزی روستای سنرد

کوره آجر پزی روستای سنرد نیز جزء بناهای باقی مانده از مجموعه بناهای دوره قاجار در این روستا است ، با توجه به سالم بودن کوره و تشخیص فضاها و کارآیی آنها این بنای زیبا بسیار با اهمیت و قابل بازدید می باشد.

حمام روستای سنرد

حمام روستای سنرد مربوط به دوره قاجار  و از معدود حمام های باقیمانده منطقه است، این بنا شامل سردر ورودی ،رختکن،اتاق سرد و گرمخانه،گربه رو و تونه است ، این بنای زیبا با توجه به سالم ماندن قابل احیا و راه اندازی برای استفاده گردشگران علاقمند خواهد بود.

حوض گنجعلی خان سنرد

حوض گنجعلی خان در شمال روستای سنرد قرار دارد، بنا از نظر معماری شبیه یخچال های سنتی است و از مصالح خشت ،گل و با پایه های سنگی ساخته شده است، مجموعه فوق به دلیل سایه اندازی و وجود حوض وسط در حقیقت محلی برای آسایش و استراحت بوده است .

منطقه نمونه گردشگری بنه کوه

منطقه گردشگری بنه کوه در فاصله 5 کیلومتری بخش شمال شهر گرمسار واقع شده است.این منطقه به دلیل قرار گرفتن بر سر راه باستانی گرمسار(خوار) به مازندران، دارای اهمیت ویژه ای بوده است . به دلیل قرار داشتن بنه کوه در بخش انتهایی( رودخانه حبله رود )، محیط زیست، گونه های مختلف پرندگان و ماهی ها در این منطقه فراهم گردیده است . قلعه باستانی استوناوند از جاذبه های تاریخی این منطقه است.

معادن نمک

یکی از جاذبه های گردشگری زیبا با خصیت درمانی در استان سمنان معادن نمک خوراکی شهر گرمسار است که در نوع خود بی نظیر است.

دیوار های بلند نمکی با ستونهای قطور که در فرایند برداشت نمک از معادن بوجود آمده است، قندیل های طبیعی و بکر نمکی که در گذر زمان شکل های زیبا و خاصی به خود گرفته اند، حوضچه آب نمک که در پی بارش باران در فضاهای بسته درون معادن بستری جالب توجه برای استفاده درمانی مهیا کرده است و کریستال های رنگی نمکی زیبا ، ازجمله مناظر خیال انگیز این معادن به شمار می آید.

بنای یخچال ایوانکی

در جنوب شهر ایوانکی تقاطع خیابان های شهید حسن سرهنگی و خیابان بیت المقدس جنوبی بنای یخچال ایوانکی معروف به یخچال نعمت قاسمی در دوره قاجار  احداث گردیده است ، مصالح بنا از خشت و گل و فرم آن از لحاظ نوع دسترسی مارپیچ به سقف با گنبد خاص و بی نظیر است.

امامزاده عاقب برادر بزرگوار امام رضا(ع)

امامزاده عاقب در فاصله 500 متری جنوب شهر ایوانکی واقع شده است. بنای اصلی و قدیمی  امامزاده بامصالح خشت ، گل بین قرون  10 و 11 هجری قمری احداث گردیده است که طرح این بنا از بیرون به شکل مربع و دارای ایوانی در قسمت شمالی بنا می باشد و سقف آن با تیرهای چوبی به صورت مسطح پوشانده شده است.

آب انبار بزرگ (کافه آب انبار)

این آب انبار در مرکز شهر گرمسار و در جنوب میدان امام خمینی (ره) بنا شده است که از بناهای بسیار جالب این منطقه محسوب می گردد، این آب انبار یکی از بزرگترین آب  انبار ها منطقه به شمار می رود که  در دوره قاجار ساخته شده است، آب  انبار مذکور دارای چهل پله مخزن استوانه ای شکل و بادگیر است. این بنای زیبا و فاخر پس از مرمت کامل در قالب سفرخانه سنتی افتتاح گردید.

شهرستان میامی

پیشینه تاریخی:

 طبق اسناد موجود، قدمت شهر میامی بیش از هزار سال می باشد و طی این سنوات قبایل مختلفی زندگی می کرده اند. 

ویژگی های جغرافیایی:

شهرستان میامی، شرقی ترین شهرستان استان سمنان در مسیر تهران به مشهد می باشد. این شهرستان از شمال به استان های گلستان و خراسان شمالی، از شرق به استان خراسان رضوی و از غرب به شهرستان شاهرود محدود شده و بالغ بر 40 هزار نفر جمعیت دارد.  با توجه به قرار گرفتن این شهرستان در محور ارتباطی تهران – مشهد اهمیت ارتباطی و ترانزیتی آن از گذشته های دور مورد توجه بوده است. وجود ده کاروانسرای میامی، سپنج (جهان آباد)، میاندشت، عباس آباد، الحاک، صدر آباد و محمد آباد پل ابریشم خود گواه این مدعاست شهر میامی به عنوان مرکز این شهرستان از آثار تاریخی و گرانبهای بسیاری برخودار است که از آن جمله  میتوان به کاروانسرای شاه عباسی،  مسجد و حمام آقایان ،شهرستان میامی دارای چهار منطقۀ نمونۀ گردشگری شامل دشت شقایق و آفتابگردان، جنگل و آبشار نام نیک و جنگل دشت شاد و عباس آباد می باشد.

صنایع دستی و سوغات:

صنایع دستی شهرستان میامی شامل جاجیم بافی، لاک تراشی، تولید البسه محلی، دست بافته های سنتی، نمدمالی و…  بوده و سوغات آن قیسی و برگۀ زردآلو است.

دشت شقایق و آفتابگردان کالپوش

 در فاصله ۱۲۰ کیلومتری به سمت شمال،یکی از نقاط زیبا و جاذبه های شهرستان منطقه دشت شقایق ها و آفتابگردان می باشد نمایش منحصر به فرد گل های شقایق در منطقه از بیستم اردیبهشت ماه تا پایان خرداد و همچنین با فرا رسیدن شهریور ماه میلیون ها گل آفتابگردان دردشت های مخملین کالپوش شکفته می شوند جلوه زیبایی به ناحیه سرسبز کالپوش می بخشد و گردشگران بسیاری را به این منطقه جلب می کند . همه ساله در همین خصوص جشنواره دشت شقایق برپا می شود.

آرامگاه ابن یمین فرومدی

آرامگاه ابن یمین فرومدی در روستای هدف گردشگری فرومد قرار دارد. معماری ساختمان زیبا به هیچ وجه با بافت روستا تطابق ندارد و شش­گوش است و زوایای زیبایی بنا را در­برگرفته است. سنگ قبر دارای شش ضلع کوچک است که روی آن نوشته شده است: «آرامگاه امیر فخرالدین محمد ابن­یمین­الدین متخلص به ابن­یمین، شاعری، دانشمند بوده است. دوران زندگی را با کمال مناعت و وارستگی به پایان رسانده است» سال تولدش برابر با 685 هجری قمری و سال وفاتش برابر است با 769هجری قمری است.

آرامگاه شیخ حسن جوری

همانطور که می دانید، شیخ حسن جوری یکی از رهبران نهضت سربداران بود. چنانچه به مرور تاریخ ایران به خصوص رشادتهای سربداران علاقه دارید، سری به «آرامگاه شیخ حسن جوری» در 140 کیلومتری میامی در کلاته میر علم روستای فیروزآباد حوالی روستای فرومد بزنید.شیخ حسن جوری از شاگردان شیخ خلیفه و از رهبران سیاسی و مذهبی قرن هفتم هجری بود که به دست وجی الدین مسعود در سال 745 به شهادت رسید.

چاپارخانه و درخت کهنسال ارمیان

تعدد بناهای تاریخی و همچون وجود این چاپارخانه در روستای ارمیان نشان از اهمیت ارمیان در دوره‌های مختلف و از جمله در عصر صفوی دارد و نشان می‌دهد که این روستا در آن دوره محل تردد بسیاری از مسافران بوده است. قطر بزرگترین پاجوش این درخت به بیش از یک متر می رسد. مردم روستای ارمیان قدمت این چنار را ۷۰۰ سال می دانند. شهرستان میامی با جاذبه های تاریخی و طبیعی فراوان مقصدی برای گردشگران است .

غار (سم) نام نیک

غار (سم)  در ارتفاع 1700 متری از سطح دریا قرار دارد و دارای یک دهانه می‌باشد. این غار در روستای هدف گردشگری نام نیک بخش کالپوش در فاصله 130 کیلومتری از مرکز شهرستان قرار دارد. نام این غار (سُم) در زبان محلی به معنای حفره و غار است. این غار طبیعی از جنس آهک است که بر اساس جریان آب از داخل سنگ‌های آهکی بسط و گسترش یافته است. دهانه این غار در یک محوطه باستانی قرار دارد و در داخل غار بقایای سفال‌ مربوط به دوران کهن و اسکلت‌هایی دیده شده است. در دهلیزهای آغازی این غار نیز بقایای اسکلت انسانی موجود است. غار (سم) دارای 24 چاه عمیق است که در مسیر کانال اصلی غار قرار دارند و کاوش های اخیر در این غار بیانگر وسعت بسیار این غار بوده است . غار سم دارای 24 چاه عمیق است که در مسیر کانال اصلی غار قرار دارند. کاوش های اخیر در این غار بیانگر وسعت بسیار این غار بوده است.

آبشار و جنگل نام نیک

  برای بازدید از این آبشار باید وارد روستای نام نیک شده از داخل روستا عبور کرده و حدود 20 دقیقه پیاده روی کنید. «آبشار نام نیک» در روستای نام نیک از توابع بخش کالپوش شهرستان میامی قرار دارد. برای دستیابی به روستای نام نیک از میامی جاده ای آسفالته به سمت شمال منشعب می‌شود که به سمت بخش کالپوش می رود. در مجاورت روستای هدف گردشگری نام نیک علاوه بر جاذبه های گفته شده از زیبایی جنگل قشقلاته و منطقه سرداربیک نیز می‌توان بازدید کرد. روستای نام نیک واقع در بخش کالپوش در فاصله 130کیلومتری از مرکز شهرستان میامی واقع شده است.

منطقه نمونه گردشگری جنگل دشت شاد

جنگل دشت شاد در 120 کیلومتری شمال شهرستان ، در روستایی با همین نام قرار دارد و از مقاصد گردشگری و دیدنی شمار می رود. از مهمترین ویژگی های این منطقه می توان به تنوع گونه های جنگلی و طبیعت چشم نواز اشاره کرد.پوشش گیاهی غالب منطقه جنگلی است و گونه های درختی آن جزو درختان جنگلی پهن برگ خزری محسوب می شوند . همچنین گونه های متنوعی از جانوران در رده های مختلف مانند پستانداران ،پرندگان، خزندگان ، دوزیستان و ماهی ها در جنگل دشت شاد یافت می شود.

روستای هدف گردشگری شهرستان

روستای هدف گردشگری عباس آباد و فرومد در بخش مرکزی شهرستان قرار داشته که به لحاظ جاذبه های تاریخی مد نظر می باشند و روستاهای هدف گردشگری حسن آباد ، نردین، نام نیک، طلوبین و دشت شاد در بخش کالپوش قرار دارند که از حیث ظرفیت های طبیعت گردی در خور توجه می باشند.

محور گردشگری سد کالپوش

در بخش کالپوش شهرستان میامی جلوه‌های زیبایی از طبیعت در کنار هم قرار گرفته که مناظر چشم نوازی ایجاد کرده است.در سال‌های گذشته به دلیل ساخت سد مخزنی کالپوش، دریاچه ایی زیبا در دل طبیعت این منطقه ایجاد شده که با توجه اقلیم چندگانه کالپوش در فصول مختلف زمینه ساز خاطرات زیبا برای گردشگران و علاقمندان به حوزه طبیعت است. این سد در فاصله 120 کیلومتری از مرکز شهرستان به سمت شمال در قسمت بالا دست و جنوبی روستای هدف گردشگری حسین آباد که هرساله با برگزاری جشنواره دشت شقایق کالپوش در اردیبهشت ماه  میزبان خیل عظیم گردشگران می باشد،  قرار گرفته است.

کاروانسرای صدرآباد

این بنا از جمله کاروانسراهای دوره صفوی است که در محور تهران –  مشهد احداث شده اند . فرم این کاروانسرا مستطیل شکل و از نوع کاروانسراهای چهار ایوانی می باشد و مساحت آن بالغ بر 3500 متر مربع می باشد . ورودی کاروانسرا از ضلع شمالی می باشد . یک دالان درب ورودی را به حیاط مرکزی متصل می کند و در طرفین دالان دو راه پله مارپیچ امکان دسترسی به پشت بام را مقدور می سازد . حیاط مستطیل شکل کاروانسرا در مرکز واقع شده و پیرامون آن اتاق ها ، ایوان چه ها و در پشت اتاق ها ، شترخوانها در پیرامون کاروانسرا قرار دارند . در چهار گوشه کاروانسرا چهار برج وجود دارد و نیز در جداره خارجی دیواره ضلع شمالی 12 رواق جهت اسکان موقت تعبیه شده است . از جمله تزئینات این بنا آجر کاری های سقف دالان ورودی می باشد . شالوده این بنا از آجر ختایی می باشد .

کاروانسرا و بافت تاریخی عباس آباد:

در فاصله 80 کیلومتری از مرکز شهرستان میامی، روستای تاریخی و هدف گردشگری عباس آباد  واقع شده است. «کاروانسرای عباس آباد» به عنوان بزرگترین تک کاروانسرای شهرستان در دل بافت تاریخی و پلکانی عباس آباد یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های این روستاست که در مرکز روستای عباس آباد واقع شده است.همچنین بافت تاریخی و پلکانی عباس آباد که گونه ایی زیبا از هنر معماری ایرانی است قابلیت دیگری از جاذبه‌های این روستا می باشد. این کاروانسرا در دوره صفویه بنا و در دوره قاجار مرمت اساسی شده است.

مجموعه کاروانسرای میاندشت

 بزرگترین مجموعه کاروانسرای ایران: در ادامه مسیر به سمت مشهد بزرگترین مجموعه کاروانسرای ایران شامل سه کاروانسرا صفوی و قاجار، چاپارخانه،کبوترخانه و ده میاندشت قراردارد. در 40 کیلومتری شرق میامی در مسیر جاده میامی به مشهد ، «مجموعه کاروانسراهای میاندشت» قرار دارند که شامل : سه کاروانسرا و سه آب انبار ،کبوتر خانه چاپارخانه و ده تاریخی میاندشت است.کاروانســـــرای غربی مربوط به دوره صفوی و دو کاروانسرای دیگر مربوط به دوره قاجار است. در این کاروانسرا می توانید، خاطرات به یادماندنی داشته باشید.

بافت و کاروانسرای تاریخی شهر میامی

در بافت تاریخی میامی ، مسجد آقایان ، آب انبار عمارت ، عمارت آقایان ، حمام آقایان و نیز تعدادی ساباط و دالان وجود دارند که جلوه خاصی را به سیمای شهری میامی می بخشند . این عناصر تاریخی مربوط به دوره قاجار بوده که در کنار کاروانسرای تاریخی شهر و درختان کهنسال جلوه ویژه ای دارند. در همین راستا بافت تاریخی میامی به عنوان یک عنصر تاریخی و حائز اهمیت و با هدف حفاظت و نگهداری مورد مرمت و باز سازی قرار میگیرد .

مسجد جامع فرومد

این مسجد تاریخی مربوط به دورۀ خوارزمشاهیان در روستای فرومد در 120 کیلومتری شرق میامی واقع شده است. این بنا با گچبری­های زیبا یکی از ۲ مسجد دو ایوانه کشور محسوب می­شود. و به عنوان عنصر منحصر به فرد و شاخص هنر معماری ایرانی اسلامی می باشد. از جمله ویژگی های منحصر به فرد این بنا تزیینات بسیار دقیق زیبای آن است که چشم هر بیینده ایی را به خود جلب می کند. این بنا از شاخص ترین عناصر معماری ایرانی اسلامی است که جز معدود مساجد دو ایوانه ایران می باشد. بنای مسجد جامع فرومد از آثار ارزشمند معماری در دوره خوارزمشاهیان می‌باشد که در دوره ایلخانی گسترش یافته و بر تزیینات آن افزوده شده است.

شهرستان شاهرود

ویژگی های جغرافیایی:

این شهرستان از شمال به استان گلستان، از جنوب به استان‌های اصفهان و یزد، از شرق به استان خراسان رضوی و شهرستان میامی وازغرب به شهرستان دامغان محدوداست و به عنوان یکی از بزرگترین شهرستان های ایران با اقلیم های متنوع ، بزرگترین پناهگاه های حیات وحش و مناطق حفاظت شده را در خود جای داده و با احتساب مناطق شکار ممنوع موجود به قاره کوچک و سرزمین پنج اقلیم مشهور است. علاوه بر شهر نمونه گردشگری بسطام، روستاهای هدف گردشگری شهرستان شامل ابر ، قلعه نوخرقان ، ابرسج ، طرود ، تاش ، رضاآباد ، زمان آباد ، قلعه بالا و مناطق نمونه گردشگری جنگل های قطری ، ابر و اولنگ ، مجن و آبشار تنگه داستان ،زیستکره توران ، خوش ییلاق ، رضاآباد ، منطقه فرح زاد و چشمه هفت رنگ می باشد . مقبره امام زاده محمد (ع) بسطام و عرفای بزرگی همچون سلطان العارفین بایزید بسطامی و شیخ ابوالحسن خرقانی در این شهرستان قرار دارند .

صنایع دستی و سوغات :   

نمد مالی روستای ابرسج، بافت گلیچ، جاجیم و چوقا (نوعی پارچه پشمی) درشهر مُجن، منبت چوب، ساخت سازهای سنتی، گلیم بافی، تراش سنگ های نیمه قیمتی، هنر ساخت سرامیک در شاهرود و ابرسج، سفالگری شاهرود، تابلو فرش، معرق کاشی، خراطی چوب و رودوزی های سنتی از جمله رشته های فعال در این عرصه شناخته می شود. از دیگرصنایع دستی شهرستان می توان به دست بافته های سنتی شهرکلاته خیج، جارو بافی زنان روستای طرود و سوزن دوزی زنان منطقه کویری خوارتوران اشاره نمود . از مهمترین سوغات شاهرود می توان از نقل و آبنبات ، انواع نان ، قیسی، برگه زردآلو و انگور نام برد که به خاطر کیفیت و تنوع نه تنها مورد توجه مسافران قرار می گیرد بلکه صادرات آن نیز چشمگیر است.

موزه شاهرود:

موزه شاهرود در اوایل دوره پهلوی اول ساخته شده است. بنای موزه در ابتدا به عنوان بلدیه مورد استفاده بوده است.  این اثر ارزشمند در دو طبقه ساخته شده و دارای تزئینات آجر کاری می باشد. در حال حاضر به عنوان گنجینه موزه  در دو قسمت باستان شناسی و مردم شناسی دایر می باشد.

خانه یغمائی ها:

خانه یغمائی ها شاهرود در سال 1304 ه.ش توسط معماری یزدی به نام استاد مهدی حیدریان در شهر شاهرود بنا گردید . فرم این بنا به سبک خانه های حاشیه کویر و به صورت حیاط مرکزی در مناطق گرم و خشک است. شالوده بنا از خشت خام و سقف از چوب پوشیده شده است، قسمت شمالی بنا به دلیل دریافت نور بیشتر اتاق های زمستانه و در قسمت جنوبی، اتاق های تابستانه که از نور کمتری برخوردارند واقع شده است .

مجموعه تاریخی بسطام و مسجد جامع:

مجموعه تارخی بسطام در میدان مرکزی شهر نمونه گردشگری واقع گردیده است. از شاخصه های این مجموعه وجود  17 بنا در کنار هم و قدمت های متفاوت آن (8دوره) عتیق (اوایل قرن سوم هجری) آلبویه، سلجوقی، ایلخانی، تیموری، صفوی، قاجاری و پهلوی می باشد. اولین بنا مربوط به زمان حیات بایزید بسطامی مسجدی کوچک در کنار مقبره امام زاده محمد(ع) می باشد.

مسجد جامع در جنوب مجموعه تاریخی بسطام قرار دارد و از بنا های دوره غازان خان است. این بنا بین سال های 700 تا 706 هجری  ساخته شده است. شبستان های آن در قسمت غرب و شمال احداث شده و در زمان قاجاریه ،  شبستان شرقی به مسجد الحاق می شود.

برج کاشانه همزمان با ساخت مسجد جامع در ضلع جنوب شرقی و متصل به آن به عنوان برج آرامگاهی ساخته می شود که غازان خان آن را به فرزندش می بخشد و در سرداب آن قبری نیست. ارتفاع آن از داخل 20 و از بیرون 24 متر است. شکل هندسی آن از داخل ده ضلعی و از بیرون سی ضلعی پرّه دار و عمود بر هم ساخته شده و بر سر درب آن تاریخ نیمه شوال  سنه 700 هجری و نام محمد بن احمد سمنانی بر طرفین درب تزئینات گچ بری دیده می شود.

مقبره بایزید بسطامی :

در میدان مرکزی شهر نمونه گردشگری بسطام و در مجموعه تاریخی مقبره بایزید بسطامی قرار دارد . ابویزید طیفور بن عیسی­ بن­ آدم ­عیسی­ بن­ علی بسطامی از بزرگان مشایخ صوفیه بود، بعضی گفته اند: طیفوربن عیسی بن آدم سروشان و او را سلطان بایزید می­خواندند. در قرن 7 هجری غازان خان یکی از پادشاهان مغول به خاطر ارادتی که به بایزید داشت بنای آرامگاهی برای وی ساخت و به سال 713 هجری به همت سلطان محمد خدابنده گنبدی بر روی قبر او ساختند که سال ها بعد تخریب گشت.  هم اکنون تنها سنگ قبر ساده ای  بر روی مزار بایزید قرار دارد.

برج و باروی بسطام:

بنا به روایت و کتب متعدد ساخت اولیه شهر بسطام به دست یکی از استادکاران خسرو پرویز به نام « وستام» در عهد ساسانی انجام شده و در دوران اسلامی بسط و گسترش شهر صورت گرفته، با توجه به حملات متعددی که به این نقطه در حمله مغول شده ضرورت شکل گیری چنین برج و بارویی را ایجاب می کرده است. مصالح اصلی آن خشت و گل چینه است. برج و باروی فعلی مربوط به دوران صفویه بوده و پلان آن مربع مستطیل است.

روستای هدف گردشگری طرود:

این روستا در فاصله 120 کیلومتری جنوب شهرستان شاهرود در محور شاهرود – معلمان – اصفهان و در منطقه کویر مرکزی ایران قرار دارد. وجود تپه های ماسه ای(رمل کویری) در این منطقه و مجاورت با منطقه چاه جام و دریاچه نمک یکی از جاذبه های گردشگری طبیعی شهرستان به شمار می رود. وجود بزرگترین نخلستان شمال شرق کشور در کنار گله های شتر و تپه های ماسه ای از جمله جاذبه های طبیعت گردی روستای طرود می باشد .

منطقه نمونۀ گردشگری و روستای هدف گردشگری رضا آباد:

منطقۀ نمونه گردشگری رضاآباد دارای گونه‌های نادر جانوری و گیاهی منحصر بفرد می باشد.  این منطقه در جنوب شرقی شهر بیارجمند و در شمال کویر مرکزی ایران واقع است. دو اثر طبیعی نادر در این منطقه رمل های کویری و کوهستان مجاور آن است که روستای هدف گردشگری رضاآباد با معماری خاص کویر (سقف های گنبدی) حدفاصل رمل ها ، کوهستان و روخانه شکل گرفته است.

منطقه نمونه گردشگری زیست کره توران:

منطقۀ خوارتوران در بزرگترین ذخیره‌گاه زیستکره کشور واقع بوده و گونه‌های نادر جانوری و گیاهی را در خود جای داده است. خوارتوران را آفریقای ایران لقب داده‌اند. این منطقه دومین منطقه بیوسفر جهان به شمار می آید که در فاصله 140 کیلومتری جنوب شرقی شاهرود و 28 کیلومتری جنوب شرقی شهر بیارجمند و درشمال مرکزی کویر ایران واقع است. مجموعه زیستکره توران از 3 قسمت پارک ملی، پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظت شده تشکیل شده است.

روستای هدف گردشگری قلعه بالا و محور گردشگری گیور- دزیان:

روستای هدف گردشگری قلعه بالا در جوار منطقه نمونه گردشگری زیستکره توران قرار دارد.  این منطقه در جنوب شرقی و در فاصله 15 کیلومتری از  شهر بیارجمند واقع شده است.  وجود بافت و معماری روستا که به صورت پلکانی می باشد زمینه حضور گردشگران داخلی و خارجی را فراهم آورده است. وجود روستا های گیور، دزیان و قلعه احمد در محدوده نزدیک به روستای هدف گردشگری قلعه بالا قرار دارند . در این محور زیبا می توان بناهای تاریخی ارزشمند همچون آسیاب آبی، حمام و درختان چنار کهنسال را مشاهده نمود.

منطقۀ نمونه گردشگری مجن:

شهر تاریخی مُجِن با بافتی پلکانی شکل در 33 کیلومتری غرب شاهرود و در میان سلسله جبال سر به فلک کشیده البرز جای گرفته است. بافت تاریخی و پلکانی شهر مجن از جمله جاذبه های گردشگری آن بشمار می رود.

آبشار تنگه داستان:

در 8 کیلومتری شمال غربی شهر مجن ، آبشار تنگه داستان قرار دارد که در نوع خود زیبا و دیدنی است. این آبشار در تنگه ای موسوم به تنگه داستان واقع شده، اثر طبیعی تنگه با زلزله ای که در قرون گذشته رخ داده ایجاد شده و رودخانه ی منتهی به آبشار، از این تنگه می گذرد.

منطقه نمونه گردشگری فرح زاد، تاش و چشمه هفت رنگ:

منطقه گردشگری فرح زاد در محور شاهرود – مجن – گرگان قرار دارد . این منطقه به جهت وجود چشمه سارهای متعدد خصوصا چشمه زیبای هفت رنگ که بنا به دلیل اکسیده شدن کانی های فلزی توسط آب به رنگ های مختلف نمایان می شود، وجود روستای هدف گردشگری تاش و منطقه کوهستانی فرحزاد با  آب و هوای معتدل از  اواسط فصل بهار تا اواخر پاییز به عنوان یک مکان تفرجگاهی برای اهالی شاهرود خصوصاً گردشگران محسوب شده و در زمستان نیز بارش برف بر زیبایی آن می افزاید.

منطقه نمونه گردشگری خوش ییلاق:

پناهگاه حیات وحش ، خوش ییلاق در شمال شرقی شهرستان قرار دارد. این منطقه از نخستین مناطق مورد حفاظت در ایران بوده است. منطقه به لحاظ قرار گیری میان دو اقلیم متفاوت ایرانی- تورانی و منطقه هیرکانی از تنوع گیاهی و جانوری ارزشمندی هر چند در گستره نسبتاً محدود و اندک برخوردار است که باعث مشاهده خصوصیات اکوتونی در منطقه می گردد.

منطقه نمونه گردشگری جنگل ابر و روستای هدف گردشگری ابر:

جنگل هیرکانی ابر دومین اثر  طبیعی ایران در فهرست آثار جهانی بعد از کویر لوت می باشد. یکی از زیباترین و خوش آب و هواترین جنگل های دنیاست که در فاصله‪ 45 کیلومتری شمال شرقی شاهرود در محور شاهرود به آزادشهر قرار دارد. این جنگل در مجاورت روستای هدف گردشگری ابر واقع شده و ازآنجا که در اغلب مواقع فضای این جنگل را پوششی از ابر فرا گرفته به این نام مشهور است. برای رسیدن به جنگل باید از روستای ابر عبور نمود.

منطقۀ نمونه گردشگری جنگل اولنگ

این منطقه در فاصله 85کیلومتری شمال شهر شاهرود و مرز حوزه استحفاظی استان های سمنان و گلستان  و در آبریز شمالی کشور واقع است. بدلیل وجود اقلیم مرطوب و خنک و نزدیکی به شهر شاهرود، جهت جلب گردشگران در فصول بهار، تابستان و پائیز قابل برنامه ریزی می باشد.

منطقۀ نمونه گردشگری جنگل قطری:

منطقه قطری در بخش بسطام شهرستان شاهرود در میان جنگل اولنگ و جنگل ابر قرار دارد. بهترین راه دسترسی به آن از جاده روستای هدف گردشگری ابر در مسیر امام زاده محمد سراوین قطری می باشد. بواسطه قرارگیری در منطقه کوهستانی دارای آب و هوای کوهستانی سرد و معتدل می باشد.

آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی:

 علی بن جعفر یا علی بن احمد خرقانی یکی از اکابر مشایخ طریقت است . وی در قریه خرقان دیده به جهان گشود و در هفتاد و چند سالگی در همان دیار جهان را بدرود حیات گفته است. بنای کنونی آرامگاه در دوره اخیر به همت انجمن آثار ملی ساخته شده و با آجر و تزئینات کاشی مزین گردیده و آنچه از بنای کهن آرامگاه به جای مانده محراب زیبای آن است که با گچ بری های نفیس تزئین شده، این محراب در جنوب غربی بنا قرار دارد. مجموعه شیخ ابوالحسن خرقانی دارای کتابخانه، سوئیت های اقامتی و فضای تفرجگاهی است.

تکیه برنجی و موزه آب:

صیغه وقف بنای این حسینیه در سال 1343 ه.ق توسط حاج شیخ احمد جاری گردید. بر اساس آن تولیت آن به عهده حاج محمد برنجی و بعد از ایشان به عهده اولاد وی گذاشته شد.  بنای حسینیه در دو طبقه در دو طرف حیات حسینیه به صورت قرینه واقع می باشد. سر در حسینیه به صورت قدیمی خود باقی و از لحاظ معماری حائز اهمیت است، ورودی حسینیه شامل سه دالان قوسی شکل می باشد و درب های چوبی ورودی دالان ها به ویژه درب بزرگ با سردرب هایی به صورت هلالی جلوه خاصی دارند. اخیراً موزه تخصصی آب با همت خاندان برنجی در این حسینیه دایر و مورد بازدید علاقمندان قرار می گیرد.

مسجد جامع شاهرود:

این بنا از مساجد تک ایوانی و مربوط به دوره ایلخانی است. این مسجد  از چند شبستان تشکیل شده، مصالح آن خشت خام است که با اندود کاهگل و گچ پوشانده شده، بنای مذکور به صورت خاصی ساده و بدون تزئینات بوده و در بافت تاریخی شاهرود در خیابان مسجدجامع قرار دارد.

مسجد شیخ علی اکبر:

مسجد شیخ علی اکبر شاهرود یکی از شاخص ترین بناهای تاریخی شاهرود در خیابان شهید صدوقی (مزار) از گذشته به یادگار مانده است. تاریخچه این مسجد مربوط به اواسط حکومت ناصرالدین شاه قاجار می باشد. بانی این مسجد مرحوم حاج شیخ علی اکبر در سال 1274 هجری قمری بوده است. از ویژگی های  این مسجد وجود 4 محراب در قسمت های مختلف است که یکی در گنبدخانه و مابقی در شبستان های مسجد  قرار دارد.

تکیه زنجیری(بازار):

ساختمان تکیه زنجیری شامل دو قسمت نوسازی شده و بنای قدیمی است. این بنا در شمال شهر شاهرود و در بافت قدیمی شهر  قرار دارد. قسمت باقی مانده از بنای قدیمی شامل یک حیاط مرکزی است که دور تا دور آن در طبقه همکف حجره های متعدد قرار دارد. حیاط دارای دو ورودی شرقی و غربی است. ورودی جنوبی به دلیل تزئینات کتیبه گچی و پیشانی چوبی که با آجر کاری و کاشی کاری  از اهمیت بیشتری برخوردار است. زنجیر فلزی که آلیاژ خاصی از آهن است و احتمالا لنگر کشتی های قدیمی بوده بر روی دو چنار و دو پایه فلزی قرار دارد. پوش صحن تکیه که عنصری از معماری تکایای دوره قاجار بوده در ایام عزاداری بر روی زنجیر قرار می گیرد.

شهرستان دامغان

پیشینه تاریخی:

در روزگار گذشته دامغان یکی از شهرهای ایالت قومس بوده و مرکز این ایالت نیز محسوب می‌شده است.

ویژگی جغرافیایی:

این شهرستان از شمال به استان های مازندران و گلستان، از شرق به شهرستان شاهرود، از جنوب به استان اصفهان و از غرب به شهرستان سمنان منتهی می گردد. این شهرستان با وسعتی در حدود 13000 کیلومتر مربع در فاصله 330 کیلومتری از تهران قرار دارد. دامغان (صددروازه) از شهرهای باستانی و قدیمی ایران است که مرکز ایالت قومس بوده و عده ای این شهر را پایتخت اشکانیان می دانند.

صنایع دستی و سوغات:

در حال حاضر در این شهرستان گارگاه‌های گلیم بافی و معرق، قلمکار و سفال گری مشغول به فعالیت می باشد که در این زمینه هنرجویان زیادی آموزش دیده و یا در حال آموزش می باشند.

مسجد جامع دامغان

مجموعه مسجد جامع دامغان تقریبا در مرکز شهر دامغان واقع شده است. این مسجد دارای چهار شبستان، زیرزمین و یک مناره می باشد که قدمت آن ها به پنج دوره تاریخی متفاوت برمی گردد. پژواک صوتی ، یکی از شگفتی های معماری مسجد زیرزمینی این مجموعه می باشد . مناره مسجد جامع دامغان 32 متر ارتفاع و 105 پله دارد که اوج شکوه و نبوغ آجرکاری دوره ی سلجوقی را می توان در آن دید.

قلعه و کاروانسرای امیریه

قلعه و کاروانسرای امیریه از آثار به‌جای‌مانده از دوران قاجار به‌شمار می‌روند و در فاصله24 کیلومتری جنوب شهر دامغان در شهر امیریه واقع شده است.

عمارت لطفی

خانه لطفی دامغان عمارت زیبای قاجاری با درهای چوبی قدیمی و حیاطی زیبا است. بنای این عمارت شامل حیاط بیرونی – اندرونی – آب انبار – خانه مستخدمین و اصطبل می باشد. سرستون‌های گچبری شده، طاق‌نماها و ایوان‌های بزرگ از تزئینات خانه لطفی به شمار می‌آیند.

مسجد تاریخانه

مسجد تاریخانه یکی از مهمترین بناهای بازمانده‌ از قرون اولیه اسلامی در ایران است. نام مسجد از دو واژه‌ی “تاری” و “خانه” تشکیل شده است که “تاری” لفظ ترکی و به معنای خدا می‌باشد. تاریخانه به دلیل داشتن ستون های متعدد و مدور ساسانی به چهل ستون معروف است.

شیوه معماری مسجد تاریخانه برگرفته از ویژگی‌های معماری اصیل دوره ی  ساسانی است. مناره ی آجری در دوره ی سلجوقیان به این مجموعه افزوده شده است که 26 متر ارتفاع و 86 پله دارد.

بازار دامغان

بازارچه سنتی دامغان یکی از یادگاری دوران قاجار در دامغان به‌ شمار می‌رود. در بخش‌ معماری، می‌توان به سقف دالانی و گنبدی شکل آن اشاره کرد که گنبدها یکی در میان دارای نورگیر هستند. بازار دامغان که در راسته خیابان امام خمینی(ره) قرار دارد دارای 5 دهنه ورودی است. از دیگر ویژگی‌های معماری بازار دامغان می‌توان به تویزه‌های جناغی روی نیم‌ ستون‌ها اشاره کرد.

برج مهماندوست

برج مهماندوست که در ١٨ کیلومتری شرق دامغان قرار دارد، برجی ١٢ وجهی است که 5/14 متر ارتفاع دارد.

تبدیل معماری ١٢ ضلعی به استوانه و سه ردیف مقرنس کاری استادانه، برج مهماندوست را جزو نمونه‌های استثنایی معماری برج های آرامگاهی و یکی از شاهکارهای زرین عصر سلجوقی قرار داده است.  کتیبه‌ای به خط کوفی بر گرداگرد برج وجود دارد که تاریخ بنای آن را سال۴۹۰ هجری قمری بیان می‌دارد.

چشمه علی دامغان

چشمه ‌علی در ۳۵ کیلومتری شمال دامغان در منطقه ای کوهستانی و خوش آب و هوا قرار دارد. مجموعه‌ی چشمه‌علی که یکی از مناطق بسیار باصفای این شهر و از مهم‌ترین تفریحگاه‌های شهر دامغان به حساب می‌آید، روزگاری تفرجگاه پادشاهان قاجار بوده است.

چشمه علی دامغان دارای دو دریاچه و دو عمارت تاریخی فتحعلی شاهی و آغا محمدخانی می باشد.

عمارت آغا محمد خانی

این بنا که در بخش جنوبی مجموعه‌ی چشمه‌علی قرار گرفته، قراولخانه‌ای مربوط به دوران صفویه بوده که در زمان آغا محمد خان قاجار بازسازی شده است.

این عمارت خشتی دو طبقه با طاقهای جناغی و مقرنس‌کاری تزیین شده است.

عمارت فتحعلی شاهی

این عمارت باشکوه در مجموعه چشمه علی در شهرستان دامغان واقع شده است. اساس این بنای محصور در آب مربوط به دوران صفویه می باشد ولیکن در دوران قاجار به دستور فتحعلی شاه قاجار مرمت و بازسازی می شود. از ملات ساروج به منظور نفوذ ناپذیری آب بهره گرفته شده است.

قلعه گرد کوه

گرد کوه یا گنبدان دژ؛ نام قلعه‌ای است که در ١٨ کیلومتری غرب دامغان و در بین کوهستانی از رشته کوههای البرز، بر فراز کوهی صعب العبور جای گرفته است.

قلعه گردکوه از لحاظ موقعیت طبیعی یکی از قدیمی‌‌ترین پناه‌گاه‌های دفاعی است و  از مهم‌ترین پناه‌گاه‌های مستحکم و غیرقابل تسخیر فرقه اسماعیلیه در ایران بوده است.

غار شیربند

غار شیربند یکی از زیباترین غارهای آهکی ایران است که در 12 کیلومتری شمال شرقی شهر دامغان در روستای جزن قرار دارد.

قندیل و ستون‌های زیبای آهکی به رنگ و اندازه‌های مختلف از سقف آویزان شده‌اند.

کاروانسرای دامغان

کاروانسرای دامغان با سازه آجری مربوط به دوره صفوی است و در دامغان، مرکز شهر، مجاور مهمانسرای جهانگردی قرار دارد.

این کاروانسرا با معماری زیبا، از معدود کاروانسراهای درون شهری است و از نوع کاروانسراهای چهار ایوانی است.

کاروانسرای قوشه

این بنا از کاروانسراهایی است که در دوره سلطنت شاه عباس اول صفوی و به سبک معماری چهارایوانی ، در کیلومتر 35 جاده دامغان-سمنان، احداث شده است.

 در مقابل کاروانسرا نیز آب‌انباری تاریخی نیز وجود دارد که در گذشته از آن برای تامین آب مورد نیاز مسافران استفاده می‌شد. کاروانسرای قوشه با به‌کارگیری گچ و آجر ساخته شده است.

تنگه زندان دیباج

تنگه زندان در 17 کیلومتری شمال شهر دیباج از توابع شهرستان دامغان واقع شده است. در این تنگه ی با شکوه که یکی از جاذبه های توریستی ایران است، رودخانه ای دائمی جریان دارد.

پیر خوشدر کلاته رودبار

چشمه و دره پیر خوشدر در یک کیلومتری شمال غرب شهر کلاته رودبار از توابع شهرستان دامغان قرار دارد. مجموعه چشمه ها و آبشار زیبای آن، چشم اندازی بی نظیر به منطقه داده، که مهم ترین امتیاز و جاذبه گردشگری آن به شمار می رود.

تپه حصار

تپه باستانی حصار در حاشیه‌ جنوبی شهر دامغان واقع شده است که یکی از مهم ترین محوطه های دوران پیش از تاریخ در فلات ایران محسوب می شود. قدمت این محوطه باستانی به 7500 سال قبل بر می گردد و سه دوره‌ی اصلی فرهنگی از اواخر نوسنگی تا پایان عصر مفرغ را در خود نهان دارد. در دوره‌ی ساسانی، ساختمانی بزرگ و داری گچبری‌های زیبا در حدود دویست متری تپه حصار ساخته شده است.

دریاچه نمک و کویر حاج علی قلی

دریاچه نمک دامغان، در جنوب شهر دامغان و نزدیکی روستای حسن‌آباد قرار دارد. دریاچه نمک حسن آباد که به کویر حاج علی قلی نیز معروف است، یک مکان توریستی و تفریحی بسیار زیبا است.

آبشار نسروا

آبشارهای زیبای نسروا که بخشی از هدایای الهی به طبیعت و سرزمین کهن دامغان است در 30 کیلومتری شمال شرقی شهر دیباج واقع شده اند. آبشار اول خود مشتمل بر دو آب ریز نسبتا” مرتفع است که در پائین و در درون تنگه بالایی قرار گرفته است که بسیار پر جاذبه و دیدنی است ، اما آبشار دوم که در مسیر شرق رودخانه است آبشاری بلند و بسیار مسحور کننده است.

دیوار بارو

دیوار باروی دامغان یکی از بزرگترین دیوارهای خشتی جهان است و در واقع حصاری بوده که جهت جلوگیری از تهاجم بیگانگان به دور شهر کشیده شده است.  بنا بر برخی منابع، این سازه‌ی خشتی باشکوه، قبل از اسلام ساخته شده و به جهت قرار گرفتن در مسیر “جاده‌‌ی ابریشم” اهمیت بسیاری داشته است.

مجموعه امامزاده جعفر (ع)

این مجموعه تاریخی زیبا، با معماری کاملاً متفاوت و ساده با نمای تماماً آجر، در مرکز شهر دامغان در خیابان امام خمینی (ره) واقع شده است. در این مجموعه بقعه امامزاده جعفر (ع) و بقعه امام‌زاده محمد (ع)، آرامگاه شاهرخ و بنای چهل دختران وجود دارد که قدمت آن‌ها  به دوران سلجوقی، تیموری و ایلخانی برمی‌گردد.

سد شهید شاهچراغی

یکی از مناطق گردشگری شهرستان دامغان، سد شهید شاهچراغی است که در فاصله 16 کیلومتری شهر دامغان و در نزدیکی چشمه علی واقع شده است. حضور سحر انگیز و جذاب پرندگان مهاجر در حاشیه دریاچه سد دامغان نشان دهنده ظرفیت زیست محیطی بالای این منطقه می باشد.

برج پیر علمدار‌

برج برافراشته‌ی پیر علمدار، از نمونه های بسیار با ارزش معماری قرن پنجم ایران در یکی از قدیمی ترین محلات دامغان است . گفته می شود ابوحرب بختیار؛ حاکم قومس، این شاهکار معماری آجری هزار ساله را بر آرامگاه پدر خود ساخت. مواد اولیه و مصالح این برج، مانند سایر بناهای آن روزگار، آجر، ساروج و گچ می‌باشد.

کتیبه‌ی بر جای مانده در داخل گنبد با جلوه‌گری خط کوفی، زیبایی این بنا را چند برابر کرده است.‌

شهرستان آرادان

پیشینه تاریخی:

براساس متون باقیمانده از سفرنامه ناصرالدین شاه، اردوان اسم قدیم آرادان بوده است که از نام اردوان اشکانی مشتق شده و پس از گذشت زمان به لفظ آرادان مبدل گردیده است.

ویژگی های جغرافیایی:

این شهرستان در 15 کیلومتری شهرستان گرمسار واقع شده و از شمال به شهرستان فیروزکوه، از شرق به شهرستان سرخه و از جنوب به استان اصفهان منتهی می شود.

صنایع دستی و سوغات:

صنایع دستی  این شهرستان همچون دیگر شهرستانهای استان از رونق و تنوع بسیار زیادی برخوردار است،از جمله  صنایع فعال در این شهرستان گلیم بافی، جاجیم بافی ، قالیچه بافی ، منبت کاری ،شیشه گری و ساخت مجسمه های شیشه ای،سفالگری ، ساخت سازهای سنتی ، بافت البسه های مخصوص عشایر ، بافت تزیین های خانه های عشایری وچادر عشایر می باشد.

بازار آرادان

بازار آرادان مربوط به دوره قاجار است و در مرکز شهر واقع شده است. این بنا با مصالح خشت و آجر ساخته شده و در اواسط دوران قاجار نماسازی جالبی توسط تاجری از خانواده یغمایی در آن صورت پذیرفته‌است. این بنا دارای سردرهای جنوبی و شمالی زیبایی است که با آجر تراش نماسازی شده‌است. طاقهای بنا از نوع جناغی و کاسه پوش و اکثر مغازه‌ها دارای طاق آهنگ است.

کاروانسرای شاه عباسی ده نمک

در دهنمک دو کاروانسرای زیبا وجود دارد که یکی از آنها کاروانسرای شاه عباسی (دهنمک) مربوط به دوره صفوی است و در ابتدای روستا واقع شده است و از نوع کاروانسراهای چهار ایوانی می باشد ، این کاروانسرا چهارگوش (مربع) است و بنای آن از آجرهای خطائی ساخته شده است . کاروانسرای دیگر آن با مصالح خشت و گل است که تاریخ احداث آن مشخص نیست و به صورت دو ایوانی ساخته شده است .

امامزاده سلطان شاه نظر

این امامزاده مربوط به دوره قاجار است و در مرکز شهر آرادان ، کنار تپه واقع شده که از فاصله دور به خوبی نمایان است و برابر شواهد موجود، قدمت تپه به دوران قبل از اسلام می‌رسد.ساختمان این بقعه مربوط به دوره قاجاریه است و نوع مصالح به کار رفته در آن از خشت و چینه می‌باشد و دارای طاق‌های جناقی و گنبدی رگ‌مانند تقریباً مخروطی است. این ساختمان از نظر معماری در نوع و رده خود کم‌نظیر می‌باشد و داخل گنبد از گچ‌بری‌های جالبی برخوردار است.

مسجد جامع و حسینیه آرادان

مسجد جامع و حسینیه آرادان مربوط به دوره قاجار است و در آرادان، مجاور امامزاده شاه نظر واقع شده است.

و در دوره قاجاریه و هم اکنون برای نمایش تعزیه استفاده می شود و دارای ارزش تاریخی است. این مسجد و حسینیه ازحجره‌ها و طاق‌نماها و اتاق‌هایی تشکیل یافته و دارای یک صحن روباز و بزرگ می‌باشد، و همچنین دارای دو ایوان غربی و شرقی است.

آبشار لزوره

منطقه لزوره از مناطق ییلاقی شهرستان آرادان در ۶۳ کیلومتری شمال شرق آرادان قرار دارد. مجموعه چشمه سار‌های لزوره دارای گواراترین آب‌ در شمال منطقه آرادان می باشد. لزوره دارای چمنزار وسیعی است که پوشیده از انواع گل ‌های ارکیده و آلاله ‌های زرد است. مراتع لزوره پوشیده از گیاه باریجه و گیاهان دارویی ومعطر مثل آویشن است. راه اصلی دسترسی به لزوره در بین دو روستای رامه پایین و رامه بالا قرار دارد  و در انتهای جنوبی دشت لزوره آبشار بسیار زیبایی قرار دارد که به زیبایی های این منطقه افزوده است.

قلعه موزه یاتری علیا

این قلعه مربوط به دوره قاجار است و در مرکز روستای یاتری واقع شده است.

فاصله این قلعه تا مرکز شهرستان آرادان 2 کیلومتر می باشد. این قلعه در زمان احداث دو طبقه بوده است .

آب انبار علی آباد

در مجاورت جاده اصلی آرادان به سمنان در ابتدای جاده ارتباطی علی آباد واقع شده که  منسوب به دوره قاجار است،  این آب انبار  تمامی مشخصات آب انبارهای منطقه از جمله سردر، پاشیر، مخزن و پوشش مخزن پله ای را دارا می باشد.

امام زاده عبدالله

امامزاده عبدالله، در روستایی به همین نام از توابع بخش مرکزی شهرستان آرادان در دهستان یاتری سفلی قرار دارد. این امام زاده از نوادگان امام موسی کاظم (ع) می باشد.

آب‌انبار آرادان

آب‌انبار آرادان اثری تاریخی مربوط به دوره قاجار است که در منتهی الیه ضلع شمالی خیابان منتهی به امامزاده شاه نظر واقع شده است.

قلعه پاده

قلعه پاده مربوط به دوران‌های تاریخی است و در مرکز روستای پاده واقع شده است. این قلعه بلند و باعظمت به شکل مدور بر روی یک محوطه بزرگ و بلند آبرفتی با مساحت بیش از یک هکتار از خشت و گل ساخته ‌شده‌است.

آب انبار پاده

آب‌انبار پاده مربوط به دوره قاجار است و در بافت تاریخی روستای پاده ، واقع شده است .

حمام های تاریخی پاده

حمام روستای پاده نیز بیش از۱۲۰ سال قدمت دارد که بانی آن کربلایی خدیجه خانم صائمی بوده و مصالح به‌کاررفته در این حمام، شامل سنگ، آهک و ساروج است. این حمام معماری بسیار جالبی دارد.

 و اما حمام حاج غلامرضا ترابی دیگر بنای تاریخی روستای پاده است، این حمام در سال ۱۳۳۴ شمسی توسط شادروان حاج غلامرضا ترابی در محله صائمی‌ها یعنی قسمت شمالی روستای پاده ساخته‌شده است.

یخچال پاده

یخچال پاده مربوط به سده‌های متأخر دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و روستای پاده، بعد از امامزاده ابوسعید واقع است.

امام زاده علی اکبر(مربوط  به دوره ایلخانی)

بقعه امام زاده علی اکبر (ع) در جنوب آرادان و در روستا امامزاده علی اکبر واقع شده ا ست، تاریخ این بقعه دقیقاً قید نشده است ولی بنا بر شواهد و قرائن قدمت این بقعه به 850 سال پیش بازمی گردد، گنبد اصلی این بنا ایلخانی می باشد و در دوره قاجار یک رواق، ایوان، جلوخان و هشتی به آن اضافه شده است . بقعه و بارگاه با نمای آجری ساخته شده است.

امام زاده ابوسعید پاده

امامزاده ابوسعید در بافت تاریخی روستا و بعد از تکیه واقع شده است .

منطقه گردشگری رامه

منطقه گردشگری «رامه» که در گویش مردم محلی «رومه» خوانده می شود در فاصله 30 کیلومتری روستای دهنمک قرار دارد. این منطقه که در دل سلسله جبال البرز واقع شده یکی از سرسبزترین مناطق شهرستان آرادان می باشد که از آب و هوای دل انگیز و فرح بخشی برخوردار است.

شهرستان سرخه

پیشینه تاریخی:

قدیمی ترین نویسنده ای که از سرخه در کتاب خود نامی آورده است (ابن رسته) می باشد. او درکتاب خود ( الاعلاق النفیسه) سرخه(سُره) را شهری در کنار شهر سمنان معرفی کرده است. تاریخ تألیف این اثر سال 290 ه 902 /م  می باشد.

ویژگی های جغرافیایی:

این شهرستان در استان سمنان در فاصله 180 کیلومتری شرق تهران و در 20 کیلومتری مرکز استان قرار دارد. و از شرق به شهرستان سمنان، از شمال شرق به شهرستان مهدیشهر، از شمال به شهرستان فیروزکوه، از غرب به شهرستان آرادان و از جنوب به دشت کویر محدود شده است.

صنایع دستی و سوغات :

 صنایع دستی شامل: قالی بافی، گلیم بافی، حوله بافی، جاجیم بافی، روفرشی بافی می باشد.

سوغات شامل: خربزه، انار، انجیر، بادام، گردو، سیب، گلابی، لبنیات، نان محلی، شیرمال می باشد.

کاروانسرای شاه عباسی لاسجرد

کاروانسرای تاریخی لاسجرد از کاروانسراهای دوره صفوی است که از سمت غرب در ابتدای روستای لاسجرد و بر روی گذرگاه شرق به غرب ایران و در مسیر زیارتی، به طرف مشهد مقدس قراردارد. این کاروانسرا از نوع کاروانسراهای دو ایوانی و شامل حیاطی وسیع می باشد. دو ایوان زیبای کاروانسرا در غرب و شرق آن ساخته شده اند.

خانه ساسانی لاسجرد

خانه ساسانی در روستای لاسجرد قرار گرفته و با وجود دو بادگیر زیبا بر فراز آن جزو المان های تاریخی روستا به حساب می آید که خاص مناطق کویری می باشد.

کویر جنوب سرخه

کویر جنوب سرخه یا وسعت زیاد و ظرفیتهای متعدد در آفرود، رصد ستارگان، کویر نوردی و جاذبه های طبیعی فراوان نظیر کویر کوه سرخ و همای سعادت یکی از جاذبه های طبیعی منحصر بفرد شهرستان سرخه می باشد.

روستای تاریخی جوین

جوین از نمونه‌های ترکیبی معماری دستکند و ساخته شده با مصالح بنایی در یک سطح و در کنار یکدیگر است. این روستا در نگاه اول روستایی پلکانی شکل است که بناهای آن با سکوچینی‌های سنگی، دیوار‌های خشتی و تیرهای چوبی مسقف شده‌اند. اما  با ورود به فضاهای داخلی ترکیب خلاقانه این معماری با معماری دستکند آشکار می‌شود. اهالی آن به روش‌های مختلف با استفاده از معماری دستکند تمام یا بخشی از فضاهای مورد نیاز خود را تامین کرده‌اند.

مسجد چهلستون

مسجد چهلستون سرخه یکی از شبستان های الحاقی به مسجد جامع سرخه بوده، که در بافت قدیم شهر  قرار گرفته است. از خصوصیات بارز این بنا ستونهای ظریف هشت ضلعی آجری و طاق های جناقی تند    می باشد که از 40 ستون این بنا هم اینک 32 ستون آن باقی است. مسجد چهلستون منتسب به دوره زندیه – صفویه می باشد .

آب انبار بزرگ شهر سرخه

در محله بیرون دژ و در کنار مصلی نماز جمعه(حسینیه شهدا) شهر سرخه قرار گرفته است. این آب انبار منسوب به دوره قاجار است و از آب انبارهای بزرگ این شهر به حساب می آید. این آب انبار را حاج حشمت اللشکر، که خود اهل سرخه بوده ساخته است. مخزن اصلی آن گنبد عظیمی، مخروطی شکل است، بر بالای گنبد، بادگیر کوچکی جهت عبور جریان هوا و خنک کردن آب به چشم می خورد.

غار (مغار) افتر

این غار یکی از بزرگترین غارهای آهکی شهرستان سرخه است که در روستای افتر واقع شده است. در این غار محصولات لبنی دامداران افتر که دوره ییلاق را در گورسفید، طارم، کلارخان، افتر و امامزاده عبدالله سپری می‌کنند، نگهداری می‌شود. طول این غار 302 متر و عرض آن حدود 12 متر است و ارتفاع آن از 40 سانتی‌متر تا 5 متر متغیر است. این غار از گذشته به عنوان یخچال طبیعی برای حفظ محصولات دامی مورد استفاده اهالی بوده و در بین اهالی به «مغار افتر» معروف است. 

روستای تاریخی بیابانک

روستای بیابانک در ۲۹ کیلومتری جنوب غربی شهر سمنان، ۶ کیلومتری جنوب شرقی شهر سرخه قرار گرفته است. و به دلیل همجواری با دشت کویر بیابانک نامیده می‌شود. در زبان پهلوی واژه کهن آپانیک به معنی آبی (آب+ی‌نسبت) است. بنابراین بیابانک را می‌توان سرزمینی کم آب دانست که در جنوب شرقی آپاما (لاسجرد فعلی) قرار دارد.

امام زاده شیخین ایج

این بنا منسوب به دوره قاجار است . به گفته ریش سفیدان روستا این بقعه مئفن سه تن از خادمین و شیوخ امام حسین (ع) به نام های شیخ حسین ، شیخ احمد و شیخ محمود می باشد که در داخل بقعه قبور این سه تن کاملا مشهود میباشد . بنا بصورت بقعه کوچک و هشت وجهی ساخته شده است که ورودی آن در قسمت جنوب قرار دارد .

گنبد بقعه نیز از دو پوسته گسسته است . در دیوار ها از سنگ و ملات و در گنبد از آجر استفاده شده است . این امامزاده دارای ضریح مشبکی نیز میباشد . بنا دارای دربی چوبی میباشد که اندکی منبت کاری ساده نیز بر روی آن مشاهده می شود. این بنا به شماره 4244 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .

خانه عزیزی سرخه

خانه عزیزی در منطقه پشت خندق سرخه که جزو محلات قدیمی و با اصالت شهر است واقع گردیده. دارای یک درب وردی در قسمت جنوبی بنا می باشد که به محض ورود به خانه در دو سمت اتاق‌های بزرگی به چشم می خورد که هر یک به تنهایی محل زندگی یک خانواده بوده است. اتاق غربی بر روی ورودی آب انبار بنا واقع شده است. بعد از گذر از اتاق شرقی وارد اتاق دیگری میشویم که به نسبت از دو اتاق مذکور بزرگتر بوده و بر روی مطبخ قرار دارد و با یک پنجره بزرگ رو به حیاط فضای دلنشین و چشم انداز وسیعی ایجاد کرده است.

بقعه پیر غریب

در ابتدای ورودی شهر سرخه از سمت سمنان(سمت راست جاده) قرار گرفته است.به گفته اهالی محل این مکان متعلق به شخص خاصی نیست و جنبه اعتقادی آن بیش از همه در بین افراد مسن وجود دارد بدین صورت که نقل می‌کنند اینجا مکانی است که هر کس دارای مشکلی باشد و به آن توسل جوید غریبه ای که برای همگان ناشناس است می آید و مشکل یا مشکلات را حل می کند.

بنا بقعه ایست به صورت پلان دایره و از داخل به صورت 7 ضلعی کار شده است. دیوارهای داخلی در هر ضلع دارای طاقنمایی کشیده با فرم های نیم دایره است. همچنین دارای ایوانی با طاق نیم دایره می‌باشد. مصالح اصلی به کار رفته در بنای فوق خشت و گل می باشد.

چشمه های معدنی آبگرم

 در 35 کیلومتری شمال شرقی شهر سرخه قرار دارد که شامل 5 چشمه می باشد. به علت فراوانی گوگرد در آب این چشمه معدنی آب آن تلخ و غیر قابل شرب است. مردم در فصل تابستان برای درمان سردرد، درد چشم، یرقان، کهر، زردی و رفع گرمی بدن به آنجا می روند.

چشمه آبمعدنی تلخاب

 این چشمه در 6 کیلومتری شمال غربی روستای لاسجرد واقع شده است. این چشمه هم به علت فراوانی گوگرد در آب این چشمه معدنی آب آن تلخ و غیر قابل شرب است. مردم در فصل تابستان میتوانند برای درمان سردرد، درد چشم، یرقان، کهر، زردی و رفع گرمی بدن از آب این چشمه هم استفاده کنند .

آرامگاه شیخ محمود مزدقانی

این بنا که مربوط به دوره ایلخانان مغول است در روستای مؤمن آباد و در مسیر جاده اصلی به روستای افتر و فیروزکوه واقع گردیده است.

این آرامگاه متعلق به شخصی به نام شیخ محمود مزدقانی که از شیوخ مسلمان و شیعه بوده و نقش مهمی در زمینه آموزش مردم در امور مذهبی ایفا می‌کرده است که پس از وفات وی مقبره ای در محل کنونی ساخته شده است.

این بنا دارای یک ایوان و گنبدی رفیع و در طبقه بالا دارای غلام گردشهایی می باشد.

آرامگاه شیخ علاء الدوله سمنانی

احمد بن محمد بن احمد البیابانکی سمنانی را از لحاظ مقام دینی به لقب رکن الدین و به مناسبت خدمات جوانی اش در دستگاه دیوانی، به علاء الدوله ملقب ساخته اند. بنای آرامگاه و خانقاه این عارف مشهور بازمانده معماری اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری است. مزار شیخ در بیرون ایوان واقع شده است. آرامگاه شیخ علاءالدوله سمنانی در روستای صوفی آباد واقع است.

خانه تاریخی حشمت اللشکر(حاج محمدابراهیم خان پیوندی)

این بنا حدوداً در مرکز شهر سرخه واقع گردیده است. همانطور که از کتب تاریخی و گفته معمرین و فرم معماری بنا به دست می آید این بنا متعلق به دوره قاجاراست. از آنجایی که این بنا خصوصی و مالک اصلی آن حاج حشمت خان پیوندی (حاکم وقت منطقه ) بوده، به همین جهت به خانه حاج حشمت معروف شده است. خانه اصلی حشمت اللشکر(حشمت بزرگ) که به دست حاج معمار باشی سمنانی ساخته شده بود، شامل چهار منزل مسکونی ، دارالحکومه، باغ، حمام، مدرسه و …. بوده است که اکنون دو خانه آن باقی مانده است. بادگیرهای دو قلو برفراز این بنا با تزئیناتی ناب از نمادهای شهر سرخه است.

مسجد جامع سرخه

تاریخ ساخت اولیه این بنا به قرن اول هجری نسبت داده می شود. این مسجد از دو شبستان مجزا مجاور هم یکی در جنوب و دیگری در شمال آن تشکیل شده است. شبستان جنوبی که مستطیل شکل می باشد و محراب آن منتهی الیه سمت جنوب غربی بنا قرار دارد.

آب انبار و یخچال بیابانک

در مرکز بافت تاریخی روستای بیابانک آب انبار و یخچال زیبایی به چشم می  خورد که بر اساس معماری سنتی خاص ناحیه کویری ساخته شده و پیرامون آن تا رأس گنبد، پله های مدوری احداث گردیده است. بر بالای گنبد نیز بادگیر کوچکی جهت عبور جریان هوا و خنک کردن آب به چشم می خورد.

قلعه تاریخی جهان آباد

این قلعه دارای چهار برج دیدبانی در چهار طرف می باشد که قطر این برج­ها حدود 10 متر است که در بالا کمتر می شود و شکل مخروطی به خود می­گیرد. برای استحکام بخشیدن به این قلعه به جای استفاده از ملات ساروج که بیشتر در جاهای نمناک کاربرد دارد از خشت­های ضخیم استفاده شده است.این بنا حداقل در 2 طبقه ساخته شده و گنجایشی حدود 500 نفر را به همراه چارپایان آنان داشته است که در طبقه اول احشام و در طبقه دوم افراد و ذخایر آنان جای می گرفتند.

منطقه شکار ممنوع خنار

این منطقه حفاظت شده با وسعت بیش از 36 هزار هکتار در شمال شهرستان سرخه و در دامنه های البرز، به (سرزمین باریجه) معروف است. گونه های گیاهی منطقه شامل: کما و باریجه، اسرس، زرشک، آویشن و سریش، اسپند، بومادران، گیاهان پیازی، تیره نعناعیان می باشند. گونه های جانوری آن گرگ، روباه، گربه وحشی، خوک وحشی، خرگوش، شغال، خرس قهوه ای، کل و بز، قوچ و میش و … هستند. عمده پرندگان منطقه را گنجشک سانان ، کبک ، کبک دری ، کبوتر صحرایی ، تیهو و پرندگان شکاری تشکیل می دهد.

حمام بیرون دژ سرخه

در محله بیرون دژ و در حوالی مسجد جامع و چهلستون قرار گرفته که قدمت آن به دوران اواخر زندیه و اوایل قاجاریه می رسد.

این بنا و سایر حمام های قدیمی شامل: رختکن، دهلیز ارتباطی، گرمخانه، خزینه آب و تون می باشد. دیوارها از سنگ، ملات آهک و گچ و سقفها از آجر با اندود ساخته شده اند. سقفها همه گنبدی هستند و تویزهایی که بر روی جرزها و پایه ها قرار گرفته اند آنها را استوار نگه می دارند. این حمام دارای طاق های ضربی است و بر ستون های قطوری استوار شده است.

 شهرستان مهدیشهر

پیشینه تاریخی:

سابقه تاریخی این شهر به پیش از اسلام و حتی زمان سلسله های پیشدادی می رسد.در شاهنامه فردوسی از سنگسر که همان سگسر یا سگسار باشند سخن رفته است. سنگسر که در نواحی جنوبی دریای خزر قرار دارد جزئی از سگسار باستانی است و سنگسری ها از بازماندگان داهیان و با مردم سیستان ( سجستان ) و خوارزمیان قدیم از یک نژاد می باشند.

ویژگی های جغرافیایی:

این شهرستان از سمت جنوب به شهرستان سمنان، از سمت شمال به استان مازندران، از سمت مغرب به شهرستان فیروزکوه و از سمت مشرق به شهرستان دامغان محدود گشته است . این شهرستان در 10 کیلومتری شمال سمنان قرار دارد. شهر نمونه بین المللی و گردشگری زیبا و خنک شهمیرزاد از جمله شهرهای شهرستان مهدیشهر است که در تابستان هر سال هزاران گردشگر رو به دیدن مناظر زیبا و درختان سر به فلک کشیده این شهر می کشاند.

صنایع دستی و سوغات :

صنایع دستی  این شهرستان همچون دیگر شهرستانهای استان از رونق و تنوع بسیار زیادی برخوردار است،از جمله  صنایع فعال در این شهرستان گلیم بافی، جاجیم بافی ، گلیچ بافی، شماره دوزی، قلم زنی، سفالگری ، چنگوم سازی ، کژین و مکنه می باشد.

از جمله سوغات این شهرستان می توان به محصولات لبنی همچون چیکو، آرشه، کشک، گردو، لواشک،انار، آلو و … اشاره کرد.

خانه صباغیان

خانه صباغیان (درخشانی) دارای قدمت قاجاری می باشد. اصول معماری و فرم تشکیل دهنده حیاط مرکزی در این بنا دیده می شود. مصالح اصلی تشکیل دهنده بنای فوق خاک، گچ ، سنگ ، خشت ، چوب که بانظم و دقت فراوان بکار رفته است. در ورودی این خانه هشتی  زیبا با سقف چوبی قرار دارد که با عبور از آن وارد حیاط و اتاقها می شویم.بنای فوق الذکر در مهدیشهر ، خیابان امام خمینی(ره)، پشت کانون شهید بیدقی ، جنب بن بست وحدت اول قرار دارد و در حال حاضر به عنوان اداره میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی شهرستان می باشد .

شهر درجزین

شهر زیبای درجزین یا یاقوت سرخ ، از جمله شهر های این شهرستان بوده که به داشتن باغ های انار و کوچه باغ های زیبا شهرت دارد و دست بافته ها و محصولاتی مانند انار و فرآورده های آن از جمله (رب ، ترشی ، آب انار) از سوغات این شهر می باشد .

عمارت تاریخی خیل خان(خانه کیپور)

عمارت تاریخی خیل خان(خانه کیپور) یادگار دوران قاجار است. از مشخصات این اثر می توان به هشتی ورودی به همراه سر در بالای آن، تالار شاه نشین،  اتاق های سه دری بالا و پایین، مطبخ به همراه هیزم دان پشتی آن و حیاط بیرونی و درونی آن اشاره کرد. از جمله ویژگی های این عمارت،  وجود آب انبار اختصاصی در ضلع شرقی آن است. آدرس : مهدیشهر- خیابان صاحب الزمان – خیابان ملت- کوچه شهید کامران گلشنی

عمارت ملاده (کاخ ابراهیم خان)

در روستای سر‌سبز و خوش آب‌و‌هوای ملاده از توابع  شهر شهمیرزاد ، شهرستان مهدیشهر عمارت بزرگ و باستانی زیبایی وجود دارد . معماری ساختمان‌ مذکور بسیار زیباست. نوع گچبری روی دیوارهای اتاق‌ها و ایوان‌ها ، ساخت طاق نماها روی دیوار و در برخی جاها نقاشی‌های زیبای دیواری و نیز ایجاد شومینه‌های کوچک به آن جلوه‌ای خاص داده است. مصالح اصلی بنا، خشت و آجر و نمای آن آجر ،گچ و کاهگل است. این ساختمان دو طبقه و دارای تعداد زیادی اتاق می باشد. این ساختمان که به خانه ابراهیم‌خان نیز معروف است در سال ۱۲۸۷ قمری به همت ابراهیم‌خان حاکم دودانگه و چهار‌دانگه برای سکونت شخصی احداث شد.

روستای چاشم

چاشم یکی از روستاهای مازندرانی زبان شهرستان مهدی‌شهر است. این روستا در فاصله 25 کیلومتری شمال شهر شهمیرزاد واقع شده‌است. روستای چاشم مرکز دهستان چاشم است.روستای چاشم بخاطر قرارگرفتن در بین سلسله جبال البرز دارای آب وهوای خنک در تابستان می باشد. این روستا دارای جاذبه هایی چون، آبشار روزیه ، برج چاشم ، درختان چنار  700 ساله ، امامزادگان ابوالقاسم  و مهدی(ع) می باشد.

برج چاشم

برج چاشم مربوط به سده‌های میانه دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و در روستای چاشم، خیابان اصلی، محله امیراحمدی واقع شده است.

امام زاده قاسم(ع)

بنای امامزاده قاسم زیارت ، در مهدیشهر و منطقه زیارت واقع شده است.قدمت بنا به دوره سلجوقی و ایلخانی می رسد ، بنای اصلی همان محلی است که پیکر مطهر در آن دفن شده و بقیه ساختمان الحاقی هستند که در دوره های مختلف به بنا اضافه شده است گنبدی که در کنار گنبد اصلی قرار دارد دارای محراب است که احتمالا بعنوان مسجد کاربری داشته است، بنا دارای رسمی بندیهای بسیار زیبا است.

امام زاده یحیی(ع)

این امام زاده در شهر نمونه بین المللی گردشگری شهمیرزاد در جنوب خیابان ساری واقع  شده است. قدمت بقعه موجود به دوره قاجار و قبل آن می رسد. با توجه به وجود درخت چنار کهنسال ثبت شده در فهرست میراث طبیعی کشور در مجاروت  این امام زاده، از دیرباز قداست محوطه و بقعه مورد توجه خاص و عام بوده است.

حسینیه اعظم مهدیشهر

بنای حسینیه اعظم مهدیشهر درخیابان صاحب الزمان(عج) این شهر قرار دارد ، قدمت اثر به دوره قاجار باز می گردد و دارای کاربری مذهبی می باشد. دیوارهای این بنا از ترکیب آجر و کاشی و گچکاری می باشد.

آب انبار حسینیه اعظم (فروشگاه صنایع دستی)

در گذشته دور، برداشت آب شرب مصرفی فقط از مظهر قنوات و چشمه ها صورت می گرفته. بشر رو به تکامل به منظور ذخیره سازی آب خوش گوار و استفاده از آن، نسبت به احداث محفظه ای سرپوشیده در عمق زمین مبادرت می کردند که آن را مخزن آب یا آب انبار می نامیدند. به زبان سنگسری مزمبل یا مزمل گفته می شود.محل این بنا در مهدیشهر خیابان صاحب الزمان(عج) جنب حسینیه اعظم قرار دارد که در حال حاضر به عنوان فروشگاه صنایع دستی استفاده می شود.

خانه هوشمند (امین الرعایا)

خانه تاریخی هوشمند یا امین‌الرعایا به سفارش حاج غلامرضا ملقب به امین‌الرعایا که در زمان مظفرالدین شاه به حکومت شهمیرزاد منصوب شد، ساخته شد.   این بنا در شهر نمونه گردشگری شهمیرزاد  محله محرم دشت واقع شده است.

موزه سنگ و فسیل و عشایر ایل سنگسری

این موزه  نزدیک غار دربند  قرار دارد و به موزه سنگ و فسیل  معروف است در این موزه فسیل هایی از دوره‌های مختلف و حتی با قدمت بیش از ۶۲۰ میلیون سال به نمایش درآمده است بخش سنگ این موزه نیز شامل انواع کانی ها و سنگ های معدنی و زینتی است که از حاشیه ایران مرکزی جمع‌آوری شده است البته تعداد معدودی از این کانی ها متعلق به کشورهای دیگر است.

موزه صنایع دستی

این موزه در مهدیشهر، خیابان امام خمینی(ره)پشت کانون شهید بیدقی جنب ساختمان اداره شهرستان مهدیشهر با مدیریت آقای مهندس پاکزادیان واقع شده است.

شیرقلعه

شیر قلعه از آثار تاریخی مربوط به پیش از اسلام – دوران‌های تاریخی پس از اسلام است. شیرقلعه در فاصله ۱ کیلومتری شمال غرب شهمیرزاد واقع شده است. محل مذکور بر روی قله کوه واقع شده است. این قلعه از پناهگاه‌های مستحکم اسپهبدان طبرستان بوده است.

جنگل رودبارک

جنگل رودبارک در 70 کیلومتری شمال شرق شهر نمونه گردشگری شهمیرزاد واقع شده است و بخش عمده آن به صورت جنگلهای پراکنده و مراتع مشجر دیده می شود. قرار گیری جنگل در محدوده منطقه حفاظت شده پرور نیز در ادامه حیات جانوری کمک کرده است.گونه های مهم جانوری موجود در این جنگل عبارتند از: خفاش، خرگوش، مار، خرس، گوزن، مارال، بز کوهی، عقاب، کبک ، تیهو و انواع گنجشک ها.

غار دربند

این غار ، یکی از بزرگترین غارهای آهکی ایران است که در ۲ کیلومتری شمال منطقه گردشگری دربند شهر مهدیشهر در دامنه‌های جنوبی بخش میانی رشته کوه البرز در ارتفاعات دربند واقع شده است.

درخت کمان رستم

کهن‌ترین درخت گردو شهمیرزاد با 13 قرن حیات دارای تاجی 2 شاخه و متقارن است که زیبایی خاصی به آن داده‌ است.ارتفاع این درخت حدود 15 متر بوده و تاج کمانی آن از ارتفاع سه متری آغاز می‌گردد. این درخت در بین اهالی شهمیرزاد به «کمان رستم» معروف می‌باشد.

آبشار روزیه

آبشار روزیه یکی از آبشارهای زیبا در شهرستان مهدیشهر می باشد. این آبشار در حدود ۲۰ کیلومتر بعد از روستای چاشم در مسیر روستای خطیرکوه در سمت چپ جاده، بین دو کوه بلند واقع شده است.

روستاهای هدف گردشگری

روستاهای ده صوفیان ، چاشم ، فولاد محله ، ملاده و کمرود خطیرکوه از روستاهای هدف این شهرستان با مناظر و طبیعت زیبا می باشند.

در این شهرستان دو محور بسیار زیبا و بکر گردشگری وجود دارد که دارای جاذبه های بسیار می باشد که از جمله آنها : محور های گردشگری 1.شهمیرزاد – پرور – ملاده – اپرت 2.شهمیرزاد –  چاشم – مازندران است .

باغ گردوی شهمیرزاد

شهر نمونه و بین المللی گردشگری شهمیرزاد در 20 کیلومتری مرکز استان سمنان قرار گرفته‌ است که با آب‌و‌هوای مطبوع کوهستانی، فضای ییلاقی و طبیعتی بکر و جنگلی، توجه هر گردشگری را به سمت خود جذب می‌کند.
اما در سال‌های اخیر وجود بزرگترین باغ گردوی جهان به شهرت آن افزوده‌ است از این رو عمده‌ترین سوغات این شهر گردو می‌باشد.

منطقه حفاظت شده پرور

منطقه حفاظت شده پرور در 40 کیلومتری شمال شهر نمونه بین المللی گردشگری شهمیرزاد واقع شده است که دارای سیمای طبیعی جذاب و جلوه های زیبایی از شاهکار خلقت می باشد . منطقه حفاظت شده پرور با تأثیر پذیری از محیط اطراف خود زیستگاه خوبی را برای گونه های مختلف گیاهی و جانوری فراهم آورده ، پوشش گیاهی بارز منطقه شامل بلوط، افرا، راش، ولیک، اورس، گلابی وحشی، درمنه، آویشن، انواع گون، انواع گرامینه، ممرز، زرشک و گل گاوزبان است.گونه جانوری شامل مارال، کل و بز، قوچ و میش، شوکا، آهو، خرس قهوه ای، پلنگ، گراز، یوزپلنگ، شغال، خوک، سمور، روباه و انواع گربه وحشی و گونه های پرندگان شامل: کبک، تیهو، کبک ،قرقاول، هوبره می باشد.

موزه فرش خود رنگ سنگسر

موزه فرش خود رنگ سنگسر از جمله موزه های تخصصی شهرستان مهدیشهر و در زمره جاذبه های مهم در معرفی فرهنگ غنی عشایر ایل برزگ سنگسر و علاقه مندان به  این هنر اصیل و ایرانی با تلاش و همتی بخش خصوصی آماده میزبانی میهمانان و گردشگران به آدرس مهدیشهر، میدان شهداء، بلوار انقلاب، کوچه حافظ‌. خانه تاریخی پرویز(موزه فرش خود رنگ سنگسر) خواهد بود.

موزه سوزن دوزی و صنایع دستی عشایر ایل سنگسر :

ثمره مهارت و فعالیت گسترده زنان و دختران عشایر ایل سنگسر در رشته سوزن دوزی که با فرهنگ و هویت زندگی آنان هماهنگ بوده، بر همین اساس شهر مهدیشهر به عنوان شهر ملی سوزن دوزی ثبت گردید و نمایش این آثار و طرح های زیبا و برگرفته از طبیعت همراه با نوع زندگی منحصر به فرد آن در موزه سوزن دوزی و صنایع دستی عشایر ایل سنگسر به آدرس خیابان امام خمینی (ره)- پشت کانون شهید بیدقی- جنب ساختمان اداره میراث فرهنگی شهرستان به مدیریت آقای مهندس پاکزادیان امکان پذیر است.